Congo betaalt de prijs voor onze accu

Kobalt is onmisbaar voor de productie van batterijen en accu’s. Maar de grondstof heeft ook een schaduwzijde: de winning ervan vindt plaats onder erbarmelijke omstandigheden, met kinderarbeid en zware milieuverontreiniging.

© Irene van den Berg16 oktober 2019, 10:40

Groene technologie helpt ons bij de verduurzaming van onze economie. Als het aan het kabinet ligt, zijn alle nieuwe auto’s die vanaf 2030 de showroom uitrijden, elektrisch. Dat is goed nieuws voor de luchtkwaliteit in Nederland.

Aangeboden door de Belastingdienst “Ik weet nu welke factuurgegevens ik moet registreren” Maar elders wordt een hoge prijs betaald voor die vergroening: voor de productie van autobatterijen zijn grondstoffen nodig die onder miserabele omstandigheden worden gewonnen. Zo is kobalt zeer problematisch omdat het vooral wordt gedolven in de Democratische Republiek Congo (DRC), een van de armste en corruptste landen ter wereld.

Naar schatting komt twee derde van het wereldwijd verkochte kobalt uit Congo, voornamelijk uit de provincie Katanga. In 2016 publiceerde Amnesty International een kritisch rapport over kobaltwinning in de DRC. Congolese mijnwerkers lopen een groot risico op long- en huidziekten, om nog maar te zwijgen over de kans op een fataal ongeluk. Ook stuitte Amnesty op kinderarbeid. De mensenrechtenorganisatie sprak kinderen die wel twaalf uur per dag in de mijn moesten werken en daarvoor zo’n 1 tot 2 dollar per dag kregen betaald.


Handmatig delven
Zo’n 20 tot 30 procent van het Congolese kobalt wordt handmatig gedolven, door naar schatting 150.000 tot 200.000 Congolezen. In zelf gegraven putten werkt de plaatselijke bevolking zonder goede bescherming van handschoenen, werkpakken of maskers. Officieel mag er alleen handmatig worden gedolven in gebieden waar industriële winning niet rendabel is.

Maar het gebeurt vaak ook illegaal, ’s nachts in de grote industriële mijnen. Eind juni kwamen er nog 43 Congolezen om toen een kobaltmijn instortte. Daarnaast zoeken veel arme Congolezen naar kobalt tussen het mijnafval van de grote bedrijven. Dit wordt vaak ook door kinderen gedaan.

De industriële winning gaat eveneens met misstanden gepaard. In de grote mijnen, vaak in handen van buitenlandse partijen, zijn de werkomstandigheden meestal wel beter. Maar voor de aanleg ervan worden bossen, landbouwgrond en watervoorraden verwoest. Volgens onderzoeksbureau Somo worden de oorspronkelijke bewoners soms met geweld verjaagd, zonder compensatie voor het land en de huizen die ze verliezen.

Aangeboren misvormingen
De winning van kobalt is bij dit alles bijzonder vervuilend, concludeert Somo: de lucht in de provincie Katanga is ernstig vervuild door trucks die rondrijden met zware metalen en radioactief materiaal. En de rivieren zijn verontreinigd doordat fabrieken die het erts verwerken hun afvalwater erin lozen.

Kinderen in het hart van de mijnstreek hebben tien keer zo veel van het giftige kobalt in hun urine als kinderen die elders wonen, bleek vorig jaar uit onderzoek door de KU Leuven en de Universiteit van Lubumbashi in Congo. Volgens de onderzoekers zijn er aanwijzingen dat de kinderen van de mijnwerkers meer risico lopen op aangeboren misvormingen.

Amnesty riep bedrijven in 2016 op om te onderzoeken waar hun kobalt vandaan komt, en of de winning ervan gepaard gaat met mensenrechtenschendingen. Onder meer BMW, Daimler en Renault hebben sindsdien informatie gepubliceerd over hun toeleveringsketens. Volgens Amnesty moeten meer bedrijven openheid van zaken geven over waar hun kobalt vandaan komt. ‘Elektrische voertuigen zijn essentieel voor de afbouw van fossiele brandstoffen. Maar ze zijn momenteel niet zo ethisch verantwoord als verkopers ons willen doen geloven,’ stelde Amnesty onlangs in een bericht.

Druk op mijnen
Die oproep aan bedrijven is keihard nodig, zegt Mark Dummett, Amnesty’s Business & Human Rights-onderzoeker. “Voor de meeste mijnwerkers in Congo is er sinds ons rapport in 2016 weinig veranderd,” zegt hij vanuit Londen. Alleen openheid van zaken geven is volgens hem echter niet genoeg. “Grote afnemers moeten druk uitoefenen op lokale mijnen om de werk­omstandigheden te verbeteren. Simpelweg de handelsrelatie verbreken met een toeleverancier of een embargo voor de DRC instellen, is niet de oplossing. Daarmee ontneem je de plaatselijke bevolking haar broodwinning,” aldus Dummett.

Er zijn wel wat hoopgevende initiatieven om de werkomstandigheden in Congo te ver­beteren, vertelt Dummett. Zoals proeven met handmatige mijnbouw waarbij beschermingsmateriaal en veiligheids- en milieucontroleurs worden geleverd door een van de grote mijnbouwbedrijven. Hoewel de schaal nog klein is, ziet Amnesty de oplossing in mijnen waarbij de arbeids­omstandigheden worden gecontroleerd. Dummett: “Het is mogelijk om kobalt handmatig ­onder duurzame en ethische omstandigheden te winnen, maar daarvoor is een betere controle ­nodig.”

Accuproducent Panasonic en autofabrikanten Tesla en Volkswagen zien de oplossing in het ontwikkelen van kobaltvrije batterijen. Ook universiteitslaboratoria proberen dergelijke batterijen te ontwikkelen, maar voorlopig is nog geen enkel exemplaar geschikt voor commercieel gebruik. Onlangs gaf de Europese Unie nog een subsidie van 8 miljoen euro aan een Duits onderzoeksinstituut voor een kobaltvrije batterij, die in 2030 op Europese bodem geproduceerd moet kunnen worden.

Vraag neemt toe
Tot het zover is, zal de vraag naar kobalt alleen maar toenemen door de verwachte groei van elektrische auto’s én zonne-energie. Ook voor accu’s waarin zonnestroom wordt opgeslagen, is kobalt nodig, en de verwachting is dat deze steeds populairder worden. In Nederland is zo’n thuisaccu nog geen zinvolle investering omdat bezitters van zonnepanelen een aardige vergoeding krijgen voor de elektriciteit die ze aan het net terugleveren. “Vanaf 2031 gaat de vergoeding omlaag voor stroom die aan een energie­bedrijf wordt geleverd. Dat maakt een thuisaccu aantrekkelijker. Dat geldt al helemaal als de accu’s ook nog eens goedkoper worden,” stelt voorlichtingsorganisatie MilieuCentraal.

Opvallend genoeg plaatst de organisatie geen kanttekening bij deze thuisaccu’s. De enige kritische noot die op de website van Milieu­Centraal over kobalt te vinden is, is de opmerking dat ‘sommige grondstoffen van batterijen en accu’s uit landen komen waar de winning ten koste gaat van mens en milieu’.

Waarom is er onder voorstanders van duur­zame technologieën zo weinig aandacht voor de misstanden rond kobalt? “Bij kobalt gaat het meer om mensenrechten en sociale omstandigheden en daar weten andere organisaties, zoals Amnesty, meer van,” reageert Marieke Reisinger van MilieuCentraal. “Maar het heeft zeker wel onze aandacht. Voor we iets naar buiten brengen, moeten we echter alle informatie op een rij hebben. Over een maand of drie komt er meer informatie op onze website.”

Luis in de pels
Gelukkig kan de consument ook iets doen. Dummett van Amnesty International roept consumenten op een luis in de pels te worden van grote afnemers van kobalt. Niet alleen van autobedrijven, maar ook van Apple, Microsoft en Samsung, die kobalt onder meer gebruiken voor de batterijen in hun computers, tablets en telefoons. “Vraag hun waar het kobalt dat ze verwerken, vandaan komt. Stuur een mail of stel de vraag op sociale media. Het is belangrijk dat consumenten dit onderwerp op de agenda zetten van grote bedrijven.”

Verder valt met recycling winst te behalen. In de Europese Unie wordt slechts 5 procent van de lithium-ionbatterijen, waarin kobalt zit, gerecycled. Terwijl 95 procent van het kobalt uit een oude batterij teruggewonnen kan worden, zo stelt MilieuCentraal. Reisinger: “Dus lever je mobiele telefoon en tablet in om te recyclen. En koop wat minder snel een nieuwe.”

Bron: Het Parool