We eten plastic, we ademen plastic en het regent plastic

Minuscule stukjes plastic vergiftigen ons leefmilieu meer en meer. De microplastics vormen nu al een serieuze bedreiging voor ons drinkwater. Het nieuwe kabinet kondigt maatregelen aan, maar komen die niet te laat? En wat weet jij zelf van recyclen? Test je kennis met de quiz onderaan dit verhaal. 

Gesealde komkommers, winkeltasjes, fleecetruien; plastic is overal. Volgens de Amerikaanse Universiteit van Georgia is er in de afgelopen 65 jaar 8,3 miljard ton van het materiaal gemaakt, waarvan ongeveer de helft de afgelopen dertien jaar. Bijna 80 procent van het plastic belandt op de vuilnisbelt of in het milieu.

Het bekendst is inmiddels de 'plastic soep' in de zeeën en oceanen; de chemische bouillon waarin plastic flessen, rietjes, doppen, ballonnen, stukjes touw en andere gebruiksvoorwerpen de soepballen en vermicelli zijn. Per dag komt volgens de Plastic Soup Foundation 22 miljoen kilo nieuw plastic in de oceaan terecht.


Als het daarbij bleef, zou de ramp nog enigszins te overzien zijn, omdat (grote) stukken plastic zich in theorie makkelijk laten vangen. Veel ongrijpbaarder, en dus gevaarlijker, zijn de micro- en nanoplastics. Die ontstaan als de grotere stukken plastic langzaam uit elkaar vallen in het water, en steeds kleiner worden.

Met opzet klein

In de maag van 95 procent van de vogels vinden we plastic terugSuse Kühn, promovenda marine research bij de Universiteit Wageningen

Hoewel een groot deel van de kunststof onbedoeld kleiner wordt, zweven er ook ministukjes rond die zo zijn ontworpen. Ook in Nederland zijn nog steeds scrubcrèmes, badschuim- en tandpastasoorten te koop waar fabrikanten 'microbeads' in verwerken. ,,Gooi je braaf je boterhamzakje in de prullenbak, dan spoel je - zonder dat je het door hebt - toch microplastics door de gootsteen als je je tanden poetst", verzucht Suse Kühn, promovenda marine research bij de Universiteit Wageningen.et te laat? En wat weet jij zelf van recyclen?

,,Tot nu toe werd plastic vooral neergezet als een probleem
van de zee." © dreamstime_xxl_41328838

Hoe diep plastics in ons ecosysteem zijn doorgedrongen, ontdekte Kühn tijdens haar onderzoek naar de Noordse stormvogel. ,,Die vliegt boven zee en komt daar aan zijn eten, waardoor hij voor ons interessant is", zegt ze. ,,In de maag van 95 procent van de vogels vinden we plastic terug. Het gaat om gemiddeld 0,3 gram, wat voor mensen een broodtrommel vol zou zijn. Dat is toch best een vervelend plaatje."

Ook vissen, mosselen en plankton krijgen plastic binnen, vertelt Maria Westerbos, oprichter van de Plastic Soup Foundation. ,,Het zit door de hele voedselketen heen. Als een klein diertje plastic binnenkrijgt, krijgt de vis die hem opeet dat ook binnen. Dat geldt net zo voor ons."

Nanodeeltjes Een nanodeel­tje is klein genoeg om op reis te gaan door het lichaam als je het eenmaal binnen­krijgt Heather Leslie, ecotoxicoloog aan de Vrije Universiteit Amsterdam

Wie vis eet, krijgt dus zeer waarschijnlijk kunststof binnen. Maar daar houdt het niet op. Naast plastic soep komt ook de term 'plastic smog' op. ,,Dit is een nieuwere ontdekking, het gaat om vezels die je inademt." Uit een onderzoek van vorig jaar bleek dat er in Parijs jaarlijks tussen de drie en tien ton synthetische vezels op de grond neerdwarrelen. ,,Het regent plastic", zegt Westerbos.

De plastic deeltjes die we kunnen inademen, zijn een stuk kleiner dan de microplastics van enkele millimeters. ,,Een nanodeeltje is klein genoeg om op reis te gaan door het lichaam als je het eenmaal binnenkrijgt. Als je het inademt of opeet en het door celwanden heen gaat, kan het dus ook in de bloedbaan en in organen terechtkomen", zegt Heather Leslie, ecotoxicoloog aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Zij pleit voor onderzoek naar de gezondheidsrisico's van deze deeltjes.

,,Tot nu toe werd plastic vooral neergezet als een probleem van de zee", zegt Leslie. Ze bestudeerde de verspreiding en effecten van plastic in zee en is nu ook in kaart aan het brengen wat bekend is over de gezondheidsrisico's van plastic deeltjes. ,,Uit onderzoek komen de eerste signalen dat blootstelling aan plastic deeltjes negatieve effecten kan veroorzaken, zoals stress en schade aan cellen. Dit kan weer leiden tot chronische ontstekingen.
Veel ziektes, zoals kanker, hart- en vaatziekte, astma en artritis, beginnen met een chronische ontsteking, zegt Leslie. ,,Ik wil heel graag weten of plastic deeltjes daar de oorzaak zouden kunnen zijn. Er is een nieuwe theorie dat fijnstofdeeltjes in de hersenen het risico op parkinson of depressie kunnen verhogen. Hoog tijd dat dit grondig uitgezocht gaat worden, omdat er overal in ons leefomgeving plastic deeltjes verspreid zijn."

Ook Westerbos denkt dat het verband tussen gezondheid en plastic in steeds meer onderzoeken naar voren zal komen. ,,We eten het, we ademen het. Dat kan niet gezond zijn."

Cultuurverandering

Zodra plastic een waarde krijgt, gooien mensen het niet zomaar weg Marijke Boonstra van Stichting de Noordzee

Plastic is, kortom, overal, en de effecten ervan worden nog maar net duidelijk. Wat moet er nu gebeuren? Marijke Boonstra van Stichting de Noordzee wil de bron aanpakken. ,,Plastic heeft heel handige toepassingen, en is daardoor bijna niet meer weg te denken. Toch heeft het heel weinig waarde als je het eenmaal hebt gebruikt", zegt Boonstra. ,,Zodra plastic een waarde krijgt, gooien mensen het niet zomaar weg."

Statiegeld zou een oplossing kunnen zijn © ANP

Een uitbreiding van het statiegeld kan een oplossing zijn, denkt Boonstra daarom. ,,Ieder kwartaal monitoren we op Noordzeestranden het plastic afval. Onder meer doppen van frisdrankflesjes zien we heel veel." Door statiegeld zouden dergelijke flessen en hun doppen niet meer zo snel weggegooid worden als nu.

Er moet een cultuurverandering plaatsvinden, denkt ook Kühn. ,,Die is al gaande", stelt ze. Ze ziet een kleine daling van de hoeveelheid plastic in de vogels. ,,Dat betekent dat de bewustwording van de mensen toch helpt. Er zijn nu opruimacties, mensen gooien minder afval op straat en ze scheiden hun plastic. Het is minder normaal om het zomaar op de grond te gooien."

Toch ziet Kühn een inperking van bedrijven als onvermijdelijk, en zelfs als belangrijker. ,,Fabrikanten komen nu met veel weg. Als het ze uitkomt, gebruiken ze een synoniem op de verpakking, zodat niemand er plastic in herkent. Ook worden er veel lagen over elkaar gebruikt in verpakkingen, met verschillende eigenschappen. Dat maakt recycling moeilijk. En er wordt te veel verpakkingsmateriaal gebruikt.''

Bij dit soort kwesties zou regelgeving helpen. Toch is dat niet simpel, zegt Kühn. ,,Er zijn zoveel plastics, dus bij een verbod nemen ze gewoon een andere soort. Het is echt een race tussen de wetgever en de industrie."

Genoeg is genoeg
Boonstra wil ook dat vooral bedrijven worden aangepakt. ,,De industrie stopt doelbewust microbeads in cosmetica. Dat moet stoppen. We moeten toewerken naar een verbod. Er zijn genoeg duurzame alternatieven."

Westerbos is hoopvol over het nieuwe regeerakkoord. ,,Het stuurt aan op het verbieden van microplastics in cosmetica. Ik hoop dat het ze lukt."


Ze pleit verder vooral voor onderzoek naar plasticvervangers. ,,Als de uitvinder van plastic dit had geweten, had hij meteen bioplastics gemaakt. Ons huidige plastic is bijna een denkfout. Genoeg is genoeg."

Als de uitvinder van plastic dit had geweten,  had hij meteen bioplas­tics gemaakt Maria Westerbos, oprichter Plastic Soup Foundation